Per 1 februari is dit forum niet meer actief. Je account en bijbehorende gegevens op dit forum zijn daarom verwijderd. Oude berichten kun je nog wel nalezen. We zien je eind februari graag terug in de nieuwe community van MS.nl. Meer informatie lees je op MS.nl of in dit topic.

Hoe meet je MS?

MS onderzoek&studies
Bram_MSinbeeld

Hoe meet je MS?

Bericht door Bram_MSinbeeld »

Met Stichting MS in beeld zijn we bezig met het voorbereiden van een nieuwe video over "Hoe meet je MS?"

In klinische studies worden vooral EDSS, klinische terugvallen en aansleurende laesies op MRI-scans gebruikt als uitkomstmaten. Maar is de ernst van MS voor patiënten zelf ook te meten met die maten?

Dr. Caspar van Munster, Neuroloog aan het Amphia ziekenhuis in Breda die recentelijk gepromoveerd is op het onderwerp "Disability in multiple sclerosis; Improving clinical assessment" gaat met ons mee werken.

Ook heb ik de vraag aan mensen met MS zelf gesteld. Hier op het forum: Hoe zou jij het succes van een MS-medicijn meten?, maar ook op Facebook in verschillende groepen.

In dit topic wil ik wat ik leer bijhouden: wat ik vind in het bovengenoemde proefschrift, informatie uit andere bronnen, welke ideeën worden geopperd op social-media of hier, etc.
Laatst gewijzigd door Bram_MSinbeeld op 12 nov 2021, 00:48, 1 keer totaal gewijzigd.
Bram_MSinbeeld

Re: Hoe meet je MS?

Bericht door Bram_MSinbeeld »

Een gedachte die ik niet wil vergeten.
Sara schreef: 08 nov 2021, 23:58 Daarom is 't zo bizar dat er wél (helaas) stikdure medicatie uit de kast getrokken wordt, maar er op voorzieningen als vervoer en huishoudelijke ondersteuning enorm beknibbeld wordt.
...dat zet je wel aan het denken: "In hoeverre hebben economische drijfveren in onze maatschappij bepaald wat de meest lucratieve maten zijn om het succes van een MS-behandeling te meten?"
Laatst gewijzigd door Bram_MSinbeeld op 12 nov 2021, 01:20, 4 keer totaal gewijzigd.
Bram_MSinbeeld

Re: Hoe meet je MS?

Bericht door Bram_MSinbeeld »

Aantekeningen hoofdstuk 1 uit proefschrift van Munster
"Disability in multiple sclerosis; Improving clinical assessment"

Eerste stuk (blz. 12-13) gaat over beloopsvormen, daar heb ik eerder al eens een filmpje over gemaakt:
Beloopsvormen van MS

Stuk blz. 13-14 gaat over de diagnose, ook daar heb ik eerder al eens een filmpje over gemaakt:
Hoe wordt de diagnose MS gesteld?

Klinische evaluatie van MS
blz. 15-18

De evaluatie van de klinische presentatie is een van de grootste uitdaging voor de MS-zorg en MS-onderzoek.

Het klinische beloop wordt gebaseerd op twee hoofd-pilaren. Namelijk 'neurodegeneratie' en 'ziekte progressie'. Hier had ik het al over in dat 'beloopsvormen' filmpje en ik legde het in meer detail uit in dit filmpje:

Het ‘lekkende zwembad’-model (EN video met NL ondertiteling)

Adequate evaluatie van deze twee pilaren is cruciaal voor beslissingen over effectieve behandeling van MS.

blz. 16
Omdat er tegenwoordig betere medicatie beschikbaar is zijn de doelen van behandeling over de jaren verandert van de remming van ziekte activiteit (remmen van de vorming van ontstekingen in het centrale zenuwstelsel) en het mogelijk vertragen van de ziekte progressie, naar het volledig onderdrukken van ziekte activiteit en progressie. (Dit wordt NEDA genoemd: No Evidence of Disease Activity).

blz. 17
Twee andere belangrijke argumenten voor het belang van nauwkeurige klinische evaluatie:
  1. Klinische symptomen komen niet noodzakelijk overeen met wat radiologisch zichtbaar is op MRI.
  2. Progressie of neurodegeneratie is op dit moment alleen maar praktisch meetbaar door te kijken naar de accumulatie van handicap.

Maten die in onderzoek worden gebruikt zoals: hersenatrofie metingen met MRI; OCT (Optical Coherence Tomography); Neurofilament light chain, zijn geschikt voor groepsonderzoek, maar kunnen nog niet gebruikt worden op individueel niveau.
Daarnaast is het belangrijk dat klinische evaluatie relatief snel gedaan moet kunnen worden, regelmatig moet worden uitgevoerd en kosten-effectief moet zijn.

Uitdagingen
  • MS is heel erg variabel. Symptomen en verloop verschillen enorm van patiënt tot patiënt.
  • In hoeverre een terugval/relapse/Schub bijdraagt aan handicap kan erg verschillen.
  • MS verloopt in de meeste gevallen langzaam. De opbouw van handicap gaat traag. Daardoor is het lastig om te bepalen of een patiënt stabiel is, of langzaam achteruit gaat. Ook betekent dit dat klinische studies een lange follow-up moeten hebben.
  • Er zijn een boel andere factoren (confounders) die invloed hebben op de evaluatie van de ziekte die niet direct met de ziekte te maken hebben. Denk aan vermoeidheid, emotionele gesteldheid, fitheid, etc. maar ook bijwerkingen van medicatie.
Laatst gewijzigd door Qanuk00 op 02 dec 2022, 20:32, 1 keer totaal gewijzigd.
Reden: Images verwijderd - link is al voldoende
Bram_MSinbeeld

Re: Hoe meet je MS?

Bericht door Bram_MSinbeeld »

Goedgekeurde medicatie
  1. interferon-β (Rebif, Avonex, Betaseron, Plegidry) (1997),
  2. glatirameeracetaat (Copaxone) (1999),
  3. natalizumab (Tysabri) (2004),
  4. fingolimod (Gilenya) (2010),
  5. teriflunomide (Aubagio),
  6. dimethylfumaraat (Tecfidera),
  7. alemtuzumab (Lemtrada),
  8. ocrelizumab (Ocrevus),
  9. cladribine (Mavenclad),
  10. siponimod (Mayzent),
  11. ozanimod (Zeposia),
  12. ofatumumab (Kesimpta)
  13. ponesimod (Ponvory)
  14. diroximel fumarate (Vumerity)
Aantekeningen hoofdstuk 2 uit proefschrift van Munster
"Disability in multiple sclerosis; Improving clinical assessment"

blz. 25
Uitkomstmaten gebruikt bij klinische studies van deze medicijnen:
  • Relapse rate (hoe vaak treedt er een terugval/Schub op)
  • Disability worsening (het erger worden van handicap, gemeten met EDSS)
  • MRI (onze video over MRI-beelden bij MS)
    • Vorming van nieuwe T2-hyperintense laesies (T2HL)
    • Vorming van aankleurende laesies op T1 (GDT1L)
blz. 25
Een uitkomstmaat moet correct zijn (valid), betrouwbaar (reliable) en snel reageren (responsive). Praktisch betekent dit dat de maat:
  • meet wat je bedoelt te meten,
  • heeft geen meetfouten,
  • werkelijke verandering in ziekte activiteit of progressie meet,
  • klinische relevante veranderingen meet,
  • idealiter voorspellende waarde heeft.
blz. 26
Jammergenoeg laten huidige uitkomstmaten in MS-onderzoek veel te wensen over dat komt door:
  1. MS is een zeer variabele ziekte, zowel in het beloop als de beloopsvorm.
    • Er is een grote variate tussen patient wat betreft de frequentie van terugvallen en in hoeverre deze terugvallen blijvende schade achterlaten.
    • Bepaalde symptomen komen statistisch vaker voor bij bepaalde leeftijden (Table 1).
    • In hoeverre symptomen bijdragen aan de algehele handicap is variabel.
  2. Handicap door MS accumuleert vaak traag, daardoor is lange termijn follow-up nodig.
  3. Handicap wordt mede veroorzaakt (confounders) door factoren die niet noodzakelijk direct aan de ziekte gerelateerd zijn (vermoeidheid (fatigue), gemoedstoestand, de-conditionering, spasticiteit en bijwerkingen van medicatie.
Afbeelding

blz. 27
Tabel 2 geeft een overzicht van de in fase-3 studies gebruikte uitkomstmaten.
Afbeelding
Bram_MSinbeeld

Re: Hoe meet je MS?

Bericht door Bram_MSinbeeld »

Er wordt onderscheid gemaakt tussen.
  • klinische uitkomstmaten en
  • paraklinische uitkomstmaten (het voorvoegsel par- of para- komt van het Griek en betekent 'naast' (Eng: 'alongside')
Klinische uitkomstmaten zijn maten gebaseerd op de klachten en verschijnselen van de patiënt.

Paraklinische uitkomstmaten worden gemeten met technieken zoals beeldvorming (MRI, OCT) of biomarkers in lichaamsvloeistoffen (bloedserum, hersenvloeistof; maten zoals NfL, oligoclonale banden, etc.)
Bram_MSinbeeld

Re: Hoe meet je MS?

Bericht door Bram_MSinbeeld »

Aantekeningen hoofdstuk 2 uit proefschrift van Munster
"Disability in multiple sclerosis; Improving clinical assessment"
blz. 28

Klinische Uitkomstmaten
  • EDSS (Expanded Disability Status Scale) en terugvallen
  • MSFC (MS Functional Composite)
  • PROMs (Patient Reported Outcome Measures)
EDSS
Dit is de meest gebruikte maat in klinische studies over MS. Ook wordt het gebruikt om patiënten te selecteren voor klinische studies (b.v. patiënten met een EDSS tussen de 2 en 5 mogen mee doen aan een studie, anderen niet). Over de EDSS hebben we eerder een webpagina geschreven.
De voorspellende waarde van EDSS over toekomstige handicap is beperkt.

Dit figuur is een interessante toevoeging:
Afbeelding
Het laat zien dat er een bi-modale verdeling is van patiënten, dus veel patiënten zijn geconcentreerd ofwel onder EDSS 4 of boven EDSS 5.

Beperkingen van EDSS
Blz. 30
Afbeelding
Bij de sectie 'Tekortkomingen' op onze webpagina bespreek ik de beperkingen.
Jrs77

Re: Hoe meet je MS?

Bericht door Jrs77 »

Dag Bram,

Ik denk dat om het verloop te 'meten'/volgen, een nul-meting noodzakelijk is.
Natuurlijk kan je er vaak vanuit gaan dat voor een eerste schub vrijwel alles 'normaal' was.
Nu heb ik PPMS; dat was al vele jaren aan de gang voor de klachten zodanig werden dat ik het medisch traject in ging. Dat was toen er onontkenbare klachten met lopen waren.

Achteraf gezien waren er toen al klachten met o.a. handfunctie (fijne motoriek), urineren, stoelgang, vermoeidheid,zicht, cognitie. Vrijwel het hele rijtje 'veel voorkomende klachten bij MS' kon ik wel aanvinken als 'in meer of mindere mate aanwezig'.

Na de diagnose kreeg ik wel een revalidatietraject, maar daarin was enkel aandacht voor het lopen en vermoeidheid. De rest is nooit in kaart gebracht, waardoor achteruitgang op die gebieden niet meetbaar is. EDSS is dan een veel te algemene meting.

Er is wel een behandelprotocol voor revalidatie bij MS, maar de eerste revalidatiearts die het gebruikt moet ik nog tegenkomen.

Om de achteruitgang bij MS meetbaar te maken, zal er dus op al die vlakken zo snel mogelijk een eerste meting moeten worden uitgevoerd. Periodiek (afhankelijk van het verloop) kan je bepalen wanneer je welke onderdelen opnieuw test. Dan krijg je een beter beeld dan door enkel naar de EDSS (waar mobiliteit een wel erg zware factor is) te kijken.
Bram_MSinbeeld

Re: Hoe meet je MS?

Bericht door Bram_MSinbeeld »

Bedankt voor je opmerkingen @Jrs77!
Jrs77 schreef: 29 nov 2021, 22:35 Ik denk dat om het verloop te 'meten'/volgen, een nul-meting noodzakelijk is.
Het probleem bij een 'nulmeting' is dat je iemand pas ziet in het ziekenhuis als die binnenkomt met klachten (of zelfs een schub). Een echte nulmeting is dan lastig, want dan ben je te laat.

Maar je hebt een heel goed punt dat een 'delta' -een verschil tussen punt 1 en punt 2- waardevoller is dan een enkel getalletje. Het liefste een boel van die metingen periodiek. Ik gebruik 'Patients Like Me' daar kun je om de zoveel tijd een MSRS (MS Rating Scale) laten bepalen en die wordt dan opgeslagen.
Afbeelding

Best informatief.

Wat ik zelf daar aan lastig vind is dat ik over de tijd dingen minder erg ben gaan vinden. Stel dat je een vraag hebt: "in hoeverre voel je je door je MS beperkt in je dagelijks leven" <- verzin ik terplekke. Dan vind ik dat nu wel meevallen, maar als ik mezelf 7 jaar geleden zo had gevoeld dan had ik vast en zeker geantwoord "enorm veel".

Wat dat betreft zijn kwantitatieve testjes (hoe snel kun je van A naar B lopen of hoe snel krijg je 9 palletjes in 9 gaatjes) wel meetbaarder, maar ook weer erg variabel van dag tot dag vind ik.
1207

Re: Hoe meet je MS?

Bericht door 1207 »

Bram_MSinbeeld schreef: 30 nov 2021, 06:29 Wat ik zelf daar aan lastig vind is dat ik over de tijd dingen minder erg ben gaan vinden.
omdat de achteruitgang glijdend gaat en de mens zichzelf belachelijk makkelijk aanpast, ons groot evolutionair voordeel. sonderen aanvaarden duurde bij mij een dag of 3 en ik was dolgelukkig dat die miserie voorbij was.

zei men mij 10j geleden dat ik ooit in een rolstoel zou zitten dan verklaarde ik die voor gek en wou ik dood. nu ziet ik er al 3j in en het gaat wel

heb ik pijn? voor mij valt het mee maar ik besef dat elke normaal gezonde mens per direct thuis blijft als hij zich zou voelen als ik nu.
Wat dat betreft zijn kwantitatieve testjes (hoe snel kun je van A naar B lopen of hoe snel krijg je 9 palletjes in 9 gaatjes) wel meetbaarder, maar ook weer erg variabel van dag tot dag vind ik.
doe je dat regelmatig krijg je een zicht op de evolutie. die 9 palletjes-test duurde bij mij, de laatste keer, toch dik 2 seconden langer als de allereerste keer.
een indicatie of toeval?

edss vind ik waardeloos
ik ben al 3j ergens rond de 7, rolstoel, maar dat ik in die tijd nog enorm ben achteruitgegaan zie je niet terug in die score. de volgende stap, 8, is stilaan bedlegerig maar daar zijn nog wel een eind van verwijderd.

hoe meet je het? ik heb geen idee.
je kunt het puur medisch bekijken maar ook welzijn is een belangrijke die vaak wordt genegeerd. Ik leef niet ergens in een garage omdat ik de trap niet meer op raak. Ik woon zelfstandig alleen in een rolstoelaangepast appartement en 1x per week een gezinszorg volstaat voor mij. Bij mij is wel alleen het onderlichaam betroffen. Groot letsel in de rug, gelukkig laag genoeg, is naar een breuk aan het evolueren of geëvolueerd.
ook financieel is het hier ok, net zo belangrijk
hoe zit het met de omgeving (vrienden, familie,...)?
Bram_MSinbeeld

Re: Hoe meet je MS?

Bericht door Bram_MSinbeeld »

1207 schreef: 30 nov 2021, 10:55 omdat de achteruitgang glijdend gaat en de mens zichzelf belachelijk makkelijk aanpast, ons groot evolutionair voordeel.
Hedonische adaptatie noemen ze dat
De waargenomen neiging van mensen om snel terug te keren naar een relatief stabiel niveau van geluk ondanks grote positieve of negatieve gebeurtenissen of veranderingen in het leven.
1207 schreef: 30 nov 2021, 10:55 je kunt het puur medisch bekijken maar ook welzijn is een belangrijke die vaak wordt genegeerd. Ik leef niet ergens in een garage omdat ik de trap niet meer op raak. Ik woon zelfstandig alleen in een rolstoelaangepast appartement en 1x per week een gezinszorg volstaat voor mij. Bij mij is wel alleen het onderlichaam betroffen. Groot letsel in de rug, gelukkig laag genoeg, is naar een breuk aan het evolueren of geëvolueerd.
ook financieel is het hier ok, net zo belangrijk
hoe zit het met de omgeving (vrienden, familie,...)?
Ook een heel belangrijke maat om mee te nemen. Sociaal en economisch. Ik ga er meer over lezen en hou het in gedachten!
Plaats reactie Vorig onderwerpVolgend onderwerp